Cây Cối Xay: Dược liệu quý trong y học cổ truyền với tác dụng thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ nhiều bệnh lý

Giới thiệu về Cây Cối Xay

Cây Cối Xay, còn được gọi là Giằng xay, có tên khoa học là Abutilon indicum (L.) Sweet và thuộc họ Bông (Malvaceae). Loài cây này thường mọc hoang khắp Việt Nam và các nước châu Á, đặc biệt ưa đất ẩm. Cây Cối Xay có nhiều giá trị y học, được biết đến với khả năng thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh.

Đặc điểm Hình thái của Cây Cối Xay

• Thân cây: Là loài cây bụi nhỏ, cao từ 1-2m, có lông mềm phủ đều trên toàn thân và các bộ phận.
• Lá: Mọc so le, hình tim, mép lá có răng cưa. Lá có nhiều chất nhầy dịu giúp giảm kích thích.
• Hoa: Hoa màu vàng, mọc đơn độc ở nách lá với cuống dài.
• Quả: Quả bao gồm 20 lá noãn dính nhau, nhìn giống như một cối xay lúa nhỏ. Hạt màu đen, nhẵn và có hình thận.
• Mùa hoa quả: Tháng 2 đến tháng 6 hàng năm.

Phân bố và Thu hái

Cây Cối Xay phân bố tự nhiên ở vùng Ấn Độ - Malaysia và nhiều nơi ở Việt Nam. Cây mọc hoang ở các vùng đất ven đường, đất ẩm hay vùng phù sa. Người dân thường thu hái cây vào mùa hè thu, rửa sạch, băm nhỏ và phơi hoặc sấy khô để làm thuốc.

Thành phần Hóa học của Cây Cối Xay

• Lá: Chứa nhiều chất nhầy và asparagin.
• Toàn cây: Có chứa tinh dầu với các thành phần như β-pinen, cineol, farnesol, geraniol và một số hợp chất khác.
• Hạt: Chứa dầu nửa khô với thành phần chủ yếu là glycerid của acid linoleic, oleic, palmitic và stearic.
• Rễ: Chứa dầu béo, β-sitosterol, β-amyrin và một alcaloid chưa xác định.

Tính vị và Tác dụng Dược lý

• Tính vị: Cây Cối Xay có vị hơi ngọt, tính bình.
• Tác dụng dược lý:
  • Thanh nhiệt, giải độc, và long đờm.
  • Lợi tiểu, dịu kích thích.
  • Hạt có tác dụng kích dục, nhuận tràng.
  • Lá có khả năng giảm sốt và kháng viêm.

Công dụng của Cây Cối Xay trong Y học Cổ truyền

1. Giảm các triệu chứng về tai và viêm tuyến mang tai: Giúp trị sổ mũi, sốt cao, đau đầu, viêm tuyến mang tai, ù tai và đau tai.
2. Hỗ trợ điều trị lao phổi: Toàn cây có khả năng thanh nhiệt, giảm đờm và hỗ trợ điều trị lao phổi.
3. Giảm tiểu tiện, viêm đường tiết niệu: Giảm niệu, hỗ trợ chữa các triệu chứng tiểu tiện vàng, đỏ hoặc tiểu buốt.
4. Giảm sưng viêm, hỗ trợ tiêu hóa: Hỗ trợ điều trị kiết lỵ và viêm đường tiêu hóa.

Bài thuốc từ Cây Cối Xay

1. Trị đau tai, tật điếc: Dùng 60g cối xay hoặc 20-30g quả, nấu cùng thịt lợn để ăn. Hoặc dùng rễ Cối Xay, Mộc Hương, Vọng Giang Nam, mỗi loại 60g nấu cùng đuôi lợn.

2. Giảm phù thũng sau khi sinh: Sử dụng 30g lá Cối Xay kết hợp với 20g ích mẫu, sắc uống giúp giảm phù thũng sau khi sinh.

3. Trị kiết lỵ và màng mộng mắt cá: Kết hợp quả Cối Xay với hoa Mào gà, mỗi loại 30g, sắc uống.

4. Điều trị vàng da, hỗ trợ hậu sản: Dùng lá Cối Xay kết hợp với Nhân Trần và lá Cách, nấu lấy nước uống.

5. Giảm đau do côn trùng cắn hoặc vết thương ngoài da: Lá và hạt tươi 8-12g, giã nát thêm nước uống; bã có thể dùng để đắp lên vết thương, hoặc mụn nhọt, rắn cắn.

Một số Lưu ý Khi Sử dụng Cây Cối Xay

• Người có thận hư hàn: Người bị thận hư, tiểu tiện nhiều và trong, dễ tiêu chảy cần tránh dùng Cối Xay.
• Phụ nữ mang thai: Phụ nữ mang thai cần cẩn trọng khi sử dụng và nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.

Cây Cối Xay là một dược liệu thiên nhiên quý giá với nhiều công dụng hữu ích trong y học cổ truyền. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, hãy tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi sử dụng và lưu ý liều lượng khi dùng để mang lại hiệu quả tốt nhất.