Cây Hoàn Ngọc (Pseuderanthemum palatiferum (Nees) Raldk)

Tên gọi, phân nhóm

Tên gọi khác: Cây nhật nguyện, cây xuân hoa, cây thần tượng linh, cây con khỉ…

Tên khoa học: Pseuderanthemum palatiferum (Wall.) Radlk.

Thuộc họ: Ô rô (danh pháp khoa học: Acanthaceae)

Phân loại: Cây Hoàn ngọc đỏ và cây Hoàn ngọc trắng.

Đặc điểm sinh thái của cây Hoàn ngọc

Mô tả

Cây Hoàn ngọc là một loại thuốc quý. Loại dược liệu này thuộc dạng cây bụi sống nhiều năm. Cây thường có chiều cao từ 1 – 2m, thân cây non, phát triển với nhiều cành mảnh và có màu xanh lục. Khi già thân sẽ hóa gỗ có màu nâu. Lá mọc đối, dạng hình mũi giác có kích thước từ 12 – 17cm. Cuống lá có chiều dài từ 1,5 – 2,5cm. Phần gốc lá thuôn, đầu nhọn, mép lá nguyên.

Cụm hoa thường mọc ở đầu cành. Hoa lưỡng tính, xuất hiện với màu trắng pha tím, 5 đài tách rời nhau. Tràng hợp xuất hiện với một ống dài và hẹp. 5 cánh chia thành 2 môi, môi dưới 2 thùy và môi trên 3 thùy, thùy giữa có một chút chấm tím, nhị 4, có 2 nhị kép, chỉ nhị ngắn, bao phấn có màu tím.

• Cây Hoàn ngọc đỏ: Khi lá non, đầu lá sẽ có màu nâu đỏ hoặc hơi nâu. Trên bề mặt của lá có một lớp lông tơ, vị hơi chua và chát. Khi già, lá thường có màu xanh, mặt trên của lá sẽ đậm màu hơn.
• Cây Hoàn ngọc trắng: Lá cây xanh có hai mặt và có rất nhiều dịch nhớt tiết ra.

Phân bố

Cây Hoàn ngọc xuất hiện phổ biến ở khắp cả nước. Chúng ta có thể nhìn thấy loại dược liệu này ở miền Bắc hoặc miền Nam, ở đồng bằng hoặc miền núi. Chỉ sau 20 – 30 ngày, dược liệu sẽ phát triển với rất nhiều lá. Mùa mưa là thời gian cây phát triển mạnh mẽ nhất. Khi cây còn nhỏ, người dùng có thể hái lá tươi để sử dụng hoặc mang phơi khô dưới bóng râm để dùng dần. Khi rễ cây Hoàn ngọc sống từ 7 năm tuổi trở lên, người dùng có thể đào về và sử dụng như một loại thuốc.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

Bộ phận dùng: Lá và rễ cây Hoàn ngọc được sử dụng để làm thuốc. Người dùng có thể dùng tươi hoặc phơi khô.

Thu hái: Tất cả các mùa trong năm, đặc biệt là mùa mưa.

Chế biến: Lá và rễ cây Hoàn ngọc dùng tươi, mang phơi khô dưới bóng râm hoặc cô đặc lại thành cao.

Bảo quản: Những nơi khô ráo, thoáng mát.

Thành phần hóa học

Cây Hoàn ngọc có chứa nhiều thành phần hóa học bao gồm: Sterol, flavonoid, acid hữu cơ, saponin, đường khử, carotenonl. Bảy chất được thành lập gồm: Hỗn hợp đồng phân epimer của stigmasterol và poriferasterol, beta-D- glucopyranosyl-3-O- sitosterol, phytol, beta – sitosterol. Lá chứa diệp lục toàn phần 2,65mg/g (đối với lá tươi), protein toàn phần 30,08% (chất khô), N toàn phần 4.9% (chất khô).

Tác dụng dược lý của cây Hoàn ngọc

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

Tác dụng kháng khuẩn và kháng nấm

Lá cây Hoàn ngọc và cao (chiết xuất hoàn toàn từ lá) có tác dụng kháng nấm và kháng những loại vi khuẩn gồm: Vi khuẩn gram dương (Streptococcus pyogenes, Bacillus subtilis, Staphyllococcus aureus), vi khuẩn gram âm (Escherichia coli, Psseudomonas aeruginosa), nấm mốc (Pyricularia oryzae, Rhezoctonia solani, Aspergillus niger, Fusarium oxysporum) và nấm men (Candida albicans, Saccharomyces cerevisiae).

Tác dụng ức chế MAO

Cao lá Hoàn ngọc (nồng độ 6mg/ml) có khả năng ức chế 69,9 % nguồn MAO.

Hoạt tính thủy phân protein (proteinase)

Dịch chiết lá có khả năng thủy phân lượng protein từ khá đến mạnh nhất ở pH 7,5 và nhiệt độ 70 độ C

Phơi khô 60 độ C dịch tiết còn 30%, enzym bền khi phơi. Hoạt tính giảm ít khi dịch chiết proteinase được bảo quản ở 4 độ C

Hoạt tính tăng lên 5 lần khi tinh chế proteinase.

Ngoài ra, cây Hoàn ngọc còn có tác dụng bảo vệ gan, ổn định huyết áp và điều trị một số bệnh lý như: Viêm loét dạ dày, viêm loét tá tràng, viêm nhiễm đường tiêu hóa, bệnh đường ruột, viêm thận, viêm đường tiết niệu và các bệnh về gan…

Cây Hoàn ngọc theo y học cổ truyền

Cây Hoàn ngọc có tác dụng thanh nhiệt cơ thể, đào thải độc tố và giúp điều trị một số bệnh lý thường gặp như: Cảm cúm, sốt cao, tiểu rát, tiểu ra máu, tiêu chảy, tả, lỵ, mụn lồi, sẹo lồi… Đồng thời giúp cầm máu và hỗ trợ điều trị các bệnh ung thư.

Tính vị

Lá cây Hoàn ngọc còn non nhớt, khi già như có bột và không có mùi vị khác. Vỏ và rễ cây Hoàn ngọc có vị đắng.

Qui kinh

Chưa có thông tin cụ thể.

Liều dùng và cách dùng

Dùng tươi, phơi khô, sắc lấy nước uống, tán thành bột mịn, cô đặc thành cao pha nước uống… Mỗi ngày dùng từ 10 – 15 gram.

Bài thuốc chữa bệnh từ cây Hoàn ngọc

Các bài thuốc từ cây Hoàn ngọc:

1. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa tiểu rát, tiểu ra máu: Dùng 15 – 25 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, cho vào cối nhỏ giã nát. Sau đó vắt lấy nước cốt đặc để uống hằng ngày.
2. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa viêm loét dạ dày tá tràng: Dùng 7 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, ăn cùng với rau sống 2 lần/ngày. Sử dụng liên tục trong 7 ngày sẽ thấy bệnh tình thuyên giảm.
3. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa viêm nhiễm đường tiêu hóa: Dùng 7 – 9 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai 2 – 3 lần/ngày. Sử dụng liên tục từ 5 – 7 ngày.
4. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa tiêu chảy, tả, lỵ: Dùng 5 – 15 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai 2 lần/ngày. Sử dụng liên tục trong 7 ngày.
5. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa viêm thận, viêm đường tiết niệu: Dùng 14 – 20 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, cho vào cối nhỏ giã nát. Sau đó vắt lấy nước cốt đặc để uống hằng ngày. Người bệnh cần kiên trì sử dụng từ 2 – 3 tuần bệnh tình sẽ thuyên giảm.
6. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc điều trị bệnh gan, xơ gan, viêm gan và các bệnh lý liên quan đến chức năng gan: Dùng 10 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai 3 lần/ngày khi bụng đói. Sử dụng liên tục trong 3 tuần. Hoặc dùng lá Hoàn ngọc khô tán thành bột mịn. Trộn bột Hoàn ngọc và bột tam thất theo tỉ lệ 1:1. Mỗi lần dùng lấy 1 thìa cà phê với nước lọc trước bữa ăn. Bệnh nhân bị xơ gan cổ trướng sử dụng bài thuốc này rất tốt.
7. Bài thuốc từ cây Hoàn Ngọc giúp cầm máu trong xuất huyết đường tiêu hóa, trĩ, ho ra máu…: Dùng 7 – 9 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai kỹ 2 lần/ngày. Hoặc dùng lá Hoàn ngọc khô sắc với 500ml nước lọc, chắt lấy phần nước và sử dụng trong ngày.
8. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa cảm cúm, sốt cao: Dùng 8 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai kỹ, sau 1 giờ nhai tiếp. Ăn liên tục 3 lần sẽ hạ sốt và giảm đau đầu.
9. Bài thuốc dùng cây Hoàn ngọc chữa chấn thương có chảy máu, xương bị gãy hoặc dập: Nhai hoặc giã nát lá Hoàn ngọc tươi (nên sử dụng lá già). Đắp lên vết thương, dùng băng gạc cố định trong 2 – 3 giờ thì thay lá mới.
10. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc giúp ổn định huyết áp: Dùng rễ (trên 7 năm) và lá Hoàn ngọc rửa sạch, mang đi phơi khô dưới trời nắng gắt, sắc lấy nước uống thay trà hằng ngày.
11. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc giúp điều trị huyết áp tái phát: Dùng 9 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai chậm, kỹ cho đến khi nước cốt tiết ra hết thì nằm nghỉ ngơi.
12. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc giúp hỗ trợ điều trị bệnh ung thư: Đối với bệnh ung thư giai đoạn đầu, người bệnh dùng 10 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai thật kỹ 5 lần/ngày. Sử dụng cho đến khi cơn đau nhức và những triệu chứng khó chịu khác thuyên giảm. Đối với bệnh ung thư đã lâu, người bệnh dùng 15 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai thật kỹ 6 lần/ngày. Sử dụng kết hợp với một cốc nước lá Hoàn ngọc xay vào mỗi buổi sáng sớm và một nắm lá Hoàn ngọc đã nấu chín vào mỗi buổi tối.
13. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc giúp trị bệnh đường ruột: Dùng 7 – 9 lá Hoàn ngọc tráng sơ qua nước sôi và ăn trực tiếp 4 lần/ngày. Sử dụng liên tục từ 3 – 5 ngày sẽ nhận thấy bệnh tình thuyên giảm.
14. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc giúp trị bệnh đường ruột kèm theo triệu chứng đau dữ dội: Dùng 15 – 20 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai thật kỹ 4 lần trong 1 – 2 giờ để giảm cơn đau, sau đó đến bệnh viện.
15. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc giúp trị viêm đại tràng: Dùng 40 gram thân, lá Hoàn ngọc khô và 10 gram khổ sâm sắc cùng với 800ml nước lọc. Sử dụng thuốc trong ngày.
16. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa bệnh tiền liệt tuyến, u xơ phổi: Dùng một nắm lá Hoàn ngọc rửa sạch, cho vào máy xay nhuyễn cùng với 300ml nước lọc. Lọc lấy phần nước lá và uống trước bữa ăn 3 lần/ngày. Sử dụng liên tục trong 1 tháng.
17. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa đau mắt đỏ, đau ứ máu: Dùng 3 lá Hoàn ngọc tươi đắp vào mắt và để qua đêm sẽ hết đau.
18. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa chảy máu đường ruột: Dùng 7 – 10 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước cốt đặc và uống 2 lần/ngày.
19. Bài thuốc từ lá cây Hoàn ngọc chữa viêm đại tràng co thắt: Dùng 7 – 10 lá Hoàn ngọc tươi nhai kỹ hoặc giã nát lấy nước cốt. Uống nước lá Hoàn ngọc kết hợp với ăn lá mơ lông trong mỗi bữa ăn. Bệnh nhân kiên trì sử dụng liên tục từ 1 – 2 tháng để bệnh tình sẽ thuyên giảm.
20. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc chữa sẹo lồi, mụn lồi: Dùng 1 nắm lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, cho vào cối giã nát cùng với một ít muối. Đắp vào vùng bị sẹo lồi, mụn lồi cho đến khi da phẳng thì dừng lại.
21. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc giúp cải thiện sức khỏe: Dùng 5 – 7 lá Hoàn ngọc tươi nhai chậm, kỹ và nuốt. Sử dụng trước khi ăn sáng và mỗi buổi tối trước khi đi ngủ trong 7 ngày.
22. Bài thuốc từ cây Hoàn ngọc cho phụ nữ sau sinh bị sa dạ con: Dùng 10 – 20 lá Hoàn ngọc tươi rửa sạch, nhai kỹ hoặc cho vào cối giã nát, vắt lấy nước cốt uống. Lưu ý người bệnh chỉ nên dùng lá để không làm ảnh hưởng đến sữa của mẹ.

Lưu ý khi sử dụng cây Hoàn ngọc

Khi nhai lá cây Hoàn ngọc cần nhai kỹ và nhai thật chậm. Bởi khi đó, tuyến nước bọt sẽ giúp phát huy tối đa tác dụng của dược liệu

Cây Hoàn ngọc là một loại dược liệu không chứa độc, lành tính, không có khả năng kháng thuốc hoặc tương tác với những loại thuốc chữa bệnh khác. Tuy nhiên hiệu quả chữa bệnh và độ an toàn của dược liệu còn phụ thuộc vào cơ địa của mỗi người. Do đó trước khi quyết định sử dụng cây Hoàn ngọc, người bệnh cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc.

Thông tin về cây Hoàn ngọc trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không phải tư vấn chuyên môn. Do đó người bệnh cần chủ động trao đổi với bác sĩ nếu có ý định sử dụng những bài thuốc từ dược liệu để khắc phục các bệnh lý. Chúng tôi không đưa ra lời khuyên, chẩn đoán và phương pháp chữa bệnh thay cho bác sĩ có chuyên môn.

Tải về tài liệu: Ảnh hưởng của chất chiết từ lá cây hoàn ngọc (Pseuderanthemum palatiferum (Wall.) Radlk) lên tăng trưởng và đáp ứng miễn dịch cá tra (Pangasianodon hypophthalmus)