Nữ Trinh Tử (Fructus ligustri lucidi)

Tên thuốc: Fructus ligustri lucidi.

Tên khoa học: Ligustrum lucidum Ait.

Bộ phận dùng: quả chín.

Tính vị: Vị ngọt, đắng, tính mát.

Qui kinh: Vào kinh Can và Thận.

Tác dụng: bổ Can và Thận, thanh nhiệt, làm sáng mắt.

Chủ trị: Trị  lưng, đầu gối mỏi yếu, răng lung lay, làm đen râu tóc, sáng tai, sáng mắt.

Đơn thuốc kinh nghiệm:

Làm mạnh lưng và đầu gối, mạnh gân xương, tăng cường Thận âm, làm đen râu tóc: Nữ Trinh tử (thu hái vào ngày Đông chí), Hạn liên thảo (thu hái vào ngày Hạ - chí) không kể nhiều ít, tán nhỏ, trộn với mật làm viên, hoặc trộn thêm với Tang thầm cao (cao nấu bằng trái Dâu), uống với nước muối, lúc đói (Nhị Chí Hoàn  - Giản Tiện Phương)

- Trị Can Thận âm hư biểu hiện như tóc bạc sớm, giảm thị lực, khô mắt, ù tai, đau và yếu lưng dưới đầu gối: Dùng Nữ trinh tử với Đảng sâm, Hạn liên thảo (sao đen) và Câu kỷ tử.

- Âm hư và nội nhiệt: Dùng Nữ trinh tử với Địa cốt bì, Mẫu đơn bì và Sinh địa hoàng.

Bào chế: Thu hái vào mùa thu, hầm và phơi nắng.

Liều dùng: 10-15g.

Kiêng kỵ:  không dùng trong trường hợp tiêu chảy do hàn và Tỳ, Vị kém hoặc dương suy.

Tham khảo:

Vị thuốc này màu đen vào Thận, tính bình không táo, là vị thuốc bổ Thận thủy dưỡng Thận âm, tuy hiệu lực bổ âm không bằng Thục địa, song bổ mà không đầy, công dụng gần giống như Hà thủ ô, nhưng một vị thì giá rẻ, còn một vị thì đắt (Đông dược học thiết yếu).

Dược thiện có nữ trinh tử

• Rượu nữ trinh tử: Nữ trinh tử 1kg, rượu gạo nếp 1 lít, ngâm 7-10 ngày. Ngày uống 1-2 lần, mỗi lần 20-30nml. Dùng tốt cho người bị suy nhược, mất ngủ.
• Canh nữ trinh tử xương lợn đỗ trọng: Xương lợn 250g, nữ trinh tử 20g, đỗ trọng 15g. Nữ trinh tử và đỗ trọng gói trong vải xô. Xương lợn chần nước sôi với ít muối rửa sạch, cho vào nồi cùng 2 vị thuốc, đổ nước vừa đủ, hầm chín nhừ, bỏ bã thuốc, thêm gia vị, có thể thêm khoai tây, cà rốt. Chia ăn 2 lần trong ngày. Món này rất thích hợp cho người bị dính khớp, thoái hóa khớp hạn chế vận động ở người cao tuổi.
• Nữ trinh tử hầm xương bò: Nữ trinh tử 15g, cỏ nhọ nồi 30g, đại táo 50g, xương bò 250g, gạo tẻ 100g. Xương bò chần nước sôi với ít muối, rửa sạch. Sắc nữ trinh tử và cỏ nhọ nồi lấy nước, bỏ bã, hầm với xương bò, gạo tẻ đã vo sạch, đại táo. Khi cháo chín nhừ thêm đường và gia vị. Ngày làm 1 lần, đợt dùng 20 ngày. Món này thích hợp cho người bệnh thiếu máu do mất máu.

Lưu ý: Người có tỳ vị hư hàn, đại tiện phân nát không dùng. Người bị suy giảm chức năng gan không nên dùng hạt nữ trinh theo cách ngâm rượu.

Tránh nhầm cây nữ trinh với cây xấu hổ (cỏ thẹn, mắc cỡ, trinh nữ, nhả nả nhẻn, hàm tu thảo)[Mimosa pudica L., họ Trinh nữ (Mimosaceae)]; loại quả giáp dài 2cm, rộng 3mm, tụ lại hình ngôi sao; hạt gần hình trái xoan, dài 2mm, rộng 1,5mm. Đây là cây mọc hoang ven đường, bờ ruộng khắp nơi trên đất nước ta, nhất là vùng đồng bằng trung du.