Cỏ tranh, Bạch mao: Công Dụng và Cách Dùng Cây Cỏ Tranh Trong Y Học Cổ Truyền

+ Tên khác: Bạch mao (tên gọi gốc theo tiếng Trung). Bên cạnh đó, rễ và thân cỏ tranh khô được gọi là bạch mao căn, rễ cỏ tranh tươi gọi là sinh mao căn. Còn hoa gọi là bạch mao hoa.

+ Tên khoa học: Imperata cylindrica (L.) 

+ Họ: Lúa (Poaceae)

Mô tả cây cỏ tranh

+ Đặc điểm sinh thái của cây cỏ tranh

Cỏ tranh là loại cây sống lâu năm có rễ lan dài và ăn sâu dưới đất. Lá cây mọc đứng và cứng. Dáng lá hẹp và dài, mặt trên lá nhám và mặt dưới nhẵn. Mép lá sắc có thể cứa đứt tay. Hoa có màu trắng sợi bông, hình chùy.

+ Phân bố

Là loại cây mọc dại. Vì vậy, có thể tìm thấy cỏ tranh ở hầu hết các tỉnh thành trên đất nước Việt Nam.

+ Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

Bộ phận dùng: Thân, rễ và hoa

Thu hái: Có thể thu hoạch quanh năm

Chế biến: Cỏ tranh sau khi thu hoạch, rửa sạch và phơi khô

Bảo quản: Nơi khô thoáng

+ Thành phần hóa học

Bao gồm acid hữu cơ, glucoza và fructoza 

Vị thuốc cỏ tranh

+ Tính vị

Thân và rễ cỏ tranh khô (Bạch mao căn): Tính hàn, có vị ngọt

Hoa (Bạch mao hoa): Tính ấm, vị ngọt, không chứa độc tố

+ Quy kinh

Cỏ tranh tác dụng vào ba kinh Thủ thiếu âm Tâm, Túc dương minh Vị và Túc thái âm Tỳ

+ Tác dụng dược lý

Cây cỏ tranh có tác dụng:

• Phục nhiệt (Nhiệt ẩn tàng ở bên trong)
• Lợi tiểu tiện, tiểu tiện khó khăn
• Tiêu ứ huyết
• Giải độc
• Chữa thổ huyết
• Chỉ huyết (cầm máu)
• Điều trị sốt nóng
• Chữa viêm đường tiết niệu
• Trị bệnh sỏi thận
• Nục huyết (chảy máu mũi)

+ Cách dùng và liều lượng

Thông thường, Đông y thường sử dụng rễ cỏ tranh dưới dạng phơi khô hoặc tươi làm thuốc sắc để điều trị bệnh. Liều lượng dùng tươi 30 – 35 gram/ ngày, khô 12 – 20 gram/ ngày.

Bài thuốc chữa bệnh từ cỏ tranh

Với những công dụng hữu ích mà vị thuốc cỏ tranh mang lại, đông y sử dụng loại nguyên liệu này trong rất nhiều bài thuốc trị bệnh như:

+ Tác dụng lợi tiểu, chữa bí tiểu, khó tiểu

Cách 1: Dùng 30 gram rễ cỏ tranh khô (bạch mao căn) kết hợp với 25 gram xa tiền sử, 40 gram râu ngô và 5 gram hoa cúc đem trộn đều lại với nhau. Mỗi lần lấy 50 gram sắc chung với 750 ml nước và uống trong ngày. Uống liên tục trong 10 ngày giúp cải thiện triệu chứng bí tiểu, khó tiểu.

Cách 2: Sử dụng 50 gram rễ cỏ tranh tươi (sinh mao căn) sắc chung với 10 gram rau má, 15 gram lá sen cạn, 10 gram râu ngô và 8 gram rau diếp cá. Chia nước thuốc và uống 3 lần trong ngày. Uống liên tục từ  3 – 5 ngày.

+ Giải độc cơ thể, làm mát gan

Cách 1: Dùng 150 gram rễ cỏ tranh tươi đã cạo sạch vỏ đun nhừ với 150 gram thịt lợn nạc thái lát mỏng và 50 gram bạch anh tươi. Mỗi ngày ăn 1 lần và ăn từ 10 – 15 ngày.

Cách 2: Dùng 200 gram sinh căn mao, rửa sạch và nấu với 700 ml. Sau khi nước sôi hạ nhỏ lửa và tiếp tục đun thêm 7 – 10 phút. Dùng nước thuốc thay nước lọc và uống mỗi ngày. Liệu trình điều trị từ 10 – 15 ngày.

+ Hỗ trợ điều trị viêm thận cấp

Cách 1: Dùng 200 gram rễ cỏ tranh khô sắc với 500 ml trên ngọn lửa nhỏ. Sau khi nước thuốc cạn còn 100 – 150 ml, chia thuốc và uống  2- 3 lần. Mỗi ngày uống 1 tháng và sử dụng liên tục trong 1 tháng để có kết quả trị liệu tốt.

Cách 2: Dùng rễ cỏ tranh tươi phối trộn với các nguyên liệu tự nhiên khác như cam thảo nam, hoàng đằng, kim ngân hoa, đậu đen, cỏ mần trầu, mã đề, kinh giới, kim anh tử. Tất cả các thảo dược, mỗi vị lấy 10 gram, sắc chung với 3 bát nước. Khi nước cạn còn 1 bát, uống sau bữa ăn. Thời gian dùng 15 ngày.

+ Chữa viêm đường tiết niệu

Chuẩn bị 10 gram rễ cỏ tranh khô, 20 gram đinh lăng, 20 gram kim ngân, 20 gram rau dấp cá, 20 gram rau má, 20 gram kim tiền thảo, 16 gram tang diệp, 16 gram hương nhu. Tất cả các nguyên liệu được rửa sạch và cho vào nồi, thêm nước và đun sôi. Dùng nước uống trong ngày, giúp cải thiện tình trạng viêm ở đường tiết niệu

+ Điều trị ho lâu ngày do phế hư

Sử dụng thang thuốc bao gồm các vị thảo dược như rễ cây cỏ tranh khô 20 gram, cam thảo 10 gram, củ gừng 20 gram, rễ xương sông 16 gram, bán hạ chế 10 gram, tang bạch bì 16 gram, trần bì 10 gram, cát cánh 12 gram. Mỗi ngày sắc 1 thang và chia thuốc làm 2 phần, uống trong ngày. Kiên trì sử dụng 3 – 4 ngày liên tục giúp giảm ho.

+ Trị nước tiểu vàng, vàng da do can khí uất kết

Nguyên liệu có 16 gram rễ cây cỏ tranh khô, 12 gram nhân trần, 8 gram chỉ xác, 12 gram bạch thược, 14 gram nam hoàng bá, 10 gram chi tử, 20 gram đinh lăng, 8 gram đan bì, 12 gram xa tiền, 1 2 gram củ đợi. Sắc 1 thang, uống 2 lần trong ngày.

+ Điều trị sốt xuất huyết

Sử dụng 20 gram rễ cây cỏ tranh khô sắc chung với 20 gram cỏ mực, 16 gram tang diệp, 20 gram rau má, 16 gram kinh giới, 24 gram đậu đen đã sao thơm, 12 gram cam thảo. Chia thuốc làm 2 phần và uống trong ngày.

+ Chữa khạc hoặc ho ra máu do phế nhiệt

Bài thuốc gồm có sinh địa 12 gram, rễ cây cỏ tranh khô 16 gram, rau má 20 gram cùng với cỏ mực 20 gram và ngân hoa 12 gram. Sắc thuốc và uống 2 lần trong ngày.

+ Trị chứng khô họng, khô miệng do tân dịch vị bị hao tổn

Lấy 16 gram rễ cỏ tranh cùng với các loại thảo dược khác như 16 gram đinh lăng, 10 gram cam thảo, 10 gram sơn thù, 12 gram sa sâm, 16 gram hoài sơn, 8 gram đan bì, 16 gram đinh lăng, 12 gram khởi tử, 10 gram trạch tả, 12 gram mạch môn, 20 gram cát căn. Mỗi ngày sắc 1 thang và chia làm 2 lần.

+ Chữa xuất huyết đường tiêu hóa

Rễ cây cỏ tranh khô 20 gram sắc chung với 6 gram cây a giao, 21 gram củ gừng nướng cháy, 12 gram thục địa và 16 gram trắc bạch diệp. Sắc và chia thuốc uống 2 – 3 lần/ ngày.

+ Trị sỏi thận bằng rễ cỏ tranh

Sử dụng bạch mao căn 20 gram, mộc thông 10 gram, cối xay 16 gram, kim tiền thảo 10 gram, đinh lăng 20 gram, cối xay 16 gram, mã đề thảo 20 gram. Sắc thuốc, uống 2 lần mỗi ngày. Dùng liên tục 4 – 5 ngày.

+ Điều trị chảy máu cam

Cách 1: Chi tử 18 gram kết hợp với bạch mao căn 36 gram. Cho hai vị thuốc vào nồi sắc chung với 400 ml nước. Thuốc cạn còn 100 ml, uống nóng sau hoặc trước khi đi ngủ. Sử dụng liên tục 7 – 10 ngày.

Cách 2: Lấy 80 gram sinh mao căn (rễ tươi) sắc nước uống hàng ngày. Nên uống thuốc sau khi ăn. Dùng 7 – 10 ngày liên tục.

+ Hỗ trợ điều trị hen suyễn

Dùng 20 gram rễ cây cỏ tranh tươi, rửa sạch, sắc nước uống sau mỗi bữa ăn tối. Uống liên tục trong 8 ngày.

Cây cỏ tranh, đặc biệt là phần rễ có tác dụng giải độc, thanh nhiệt giúp cải thiện nhiều triệu chứng bệnh. Bên cạnh đó, vị thuốc này nguồn gốc tự nhiên, khá an toàn, dễ tìm và có giá trị kinh tế không cao. Vì vậy, người bệnh có thể nấu nước uống hàng ngày để thanh lọc cơ thể. Tuy nhiên, một số trường hợp như người tạng hàn, người hư hỏa, người đang suy nhược cơ thể hoặc phụ nữ mang thai,… không nên sử dụng loại thảo dược này để chữa bệnh.