Huyền hồ hay Diên hồ sách - Corydalis ambigua Champ et Schlecht

Mô tả cây

Tên gọi khác: Huyền hồ sách, Diên hồ sách, Nguyên hồ sách, Khuê hồ sách, Vũ hồ sách, Sanh diên hồ, Sao diên hồ,..
Tên khoa học: Corydalis ambigua Champ et Schlecht

Họ: Thuộc họ Thuốc phiện (Papaveraceae)

Cây Huyền hồ là loại cỏ, sống lâu năm, thường mọc ở núi rừng. Thân cây nhỏ, yếu, cao khoảng 0,5 mét. Lá mọc đối kép nguyên, có lá mọc đối kép xẻ lông chim. Hoa hình môi gồm một mặt há ra, xếp thành chùm, hoa có màu tím hoặc màu hồng nhạt, thường nở vào mùa xuân hoặc thang 5 hàng năm. Củ rễ hình cầu, vỏ ngoài có màu vàng tươi hoặc vàng đất.

Vị thuốc Huyền hồ

Bộ phận dùng: hân rễ đã phơi khô của cây.

Thành phần hóa học: Chủ yếu chứa những chất như alcaloid như corydalin, dehydrocorydalin, protin, corybolbin…

Tác dụng dược lý:

Thuốc có tác dụng giảm đau, trấn kinh an thần, gíup ngủ tốt.

Thuốc làm tăng lưu lượng máu động mạch vành của tim thỏ cô lập.

Thuốc có tác dụng làm hạ mỡ nhẹ đối với mô hình gây xơ mỡ động mạch chuột trắng lớn.

Trên thực nghiệm còn cho thấy thuốc có tác dụng ức chế gây loét lúc thắt môn vị của chuột, ức chế loét do acid acetic hoặc loét do histamin.

Thuốc còn có tác dụng tăng tiết nội tiết tố vỏ tuyến thượng thận.

Tính vị, quy kinh: Vị cay hơi đắng, khí ấm. Vào kinh Phế, Can, Tỳ.

Công dụng: Diên hồ sách Hoạt huyết, tán ứ, lợi khí chỉ thống. Tẩm với rượu có tác dụng hành huyết. Tẩm giấm có tác dụng giảm đau. Dùng sống có tác dụng phá huyết, muốn điều huyết thì sao vàng.

Ứng dụng lâm sàng

Trị ho bất luận gìa hay trẻ: Diên hồ sách 1 lượng, 2,5 chỉ khô phàn tán bột, mỗi lần uống 6g với 1 cục kẹo mạch nha ngậm nuốt từ từ (Nhân Tồn Đường Phương).

Trị chảy máu cam: bột Diên hồ sách gói trong bông sạch nhét trong lỗ tai, hễ máu chảy bên phải thì nhét bên trái và ngược lại (Phổ Tế Phương).

Trị tiểu ra máu: Một lượng Diên hồ sách, 7,5 chỉ Phác tiêu, tán bột, mỗi lần uống 4 chỉ sắc uống (Hoạt Nhân Thư Phương).

Trị tiểu tiện không thông: dùng “Niệp đầu tán” trị trẻ con tiểu không thông, dùng Diên hồ sách, Xuyên luyện tử, 2 vị bằng nhau tán bột lần uống nửa chỉ đến 1 chỉ với nước sôi cho vào vài giọt dầm mè (Tiểu Nhi Chân Quyết Phương).

Trị đau phần ngoài do khí và khí kết khối: Diên hồ sách tán bột với tụy tạng heo, xắt ra từng miếng, nấu chín, chấm bột thuốc ăn (Thắng Kim Phương).

Trị đau tim do nhiệt quyết, khi đau khi không, lâu ngày khó trị, mình nóng chân lạnh: Huyền hồ sách bỏ vỏ, dùng thịt quả Kim linh tử, 2 vị bằng nhau tán bột uống với rượu nóng hoặc nước sôi lần 2 chỉ (Thánh Huệ Phương).

Trị bệnh khí huyết của đàn bà, quặn đau trong bụng, kinh nguyệt không đều: Huyền hồ sách bỏ vỏ sao giấm, Đương quy tẩm rượu sao mỗi thứ 1 lượng, Quất hồng 2 lượng tán bột trộn rượu, nấu viên hồ làm bằng hạt ngô đồng, lần uống 100 viên lúc đói với nước dấm sắc, uống trung với Ngải cứu (Phổ Tế Phương).

Trị các loại đau sau khi sinh: Hễ sau khi sinh đẻ, những ô uế trong người chưa ra sạch, bụng căng đầy và huyết vận sau khi sinh, tức cứng ở tim hoặc sốt rét không dứt hoặc bứt rứt, bồn chồn, tay chân hâm hấp nóng, khí lực muốn hết. Các chứng ấy đều có thể dùng Diên hồ sách sao nghiền uống với rượu, mỗi lần 6g (Thánh Huệ Phương).

Trị trẻ con đau quặn trong ruột: Diên hồi sách, Hồi hương, 2 vị bằng nhau, nghiền sao, uống lúc đói với nước cơm (Vệ Sinh Gia Giảm Phương).

Trị sán khí (thoát vị) nguy cấp: Huyền hồ sách sao muối, Toàn yết bỏ phần độc, dùng sống, 2 vị bằng nhau tán bột, mỗi lần uống 1,5g lúc đói với rượu muối (Trực Chỉ Phương).

Trị đau đầu một bên hoặc giữa đầu chịu không nổi: dùng Huyền hồ sách 7 củ, Thanh đại 2 chỉ, Trư nha tạo giác 2 trái bỏ vỏ hạt tán bột trộn nước làm viên như hạt Hạnh nhân lớn. Khi dùng lấy một viên hoà nước gịo vào mũi bệnh nhân, đau bên nào giọt bên ấy, đồng thời trong miệng ngậm 1 đồng tiền bằng đồng khi có nhiều nhớt nhãi chảy ra thì bớt (Vĩnh Loại Kiềm Phương).

Trị té ngã từ trên cao rơi xuống, làm đau nhức gân cốt: dùng Diên hồ sách nghiền bột, uống với rượu đậu lần 2 chỉ ngày 2 lần (Thánh Huệ Phương).

Trị đàn bà đau bụng do khí ngưng huyết trệ: dùng ‘Diên Hồ Sách Tán’ gồm Diên hồ, Đương quy, Xuyên khung, Quế tâm, Mộc hương, Chỉ xác, Xích thược, Đào nhân, Địa hoàng (Phụ Khoa Phương).