Thanh ngâm, mật đất, cây mật cá, sản đắng, thằm ngăm đất (Curanga amara Juss)

Cây Thanh ngâm còn gọi là mật đất, cây mật cá, sản đắng, thằm ngăm đất.

Tên khoa học Curanga amara Juss. Thuộc họ Hoa mõm chó Scrophulariaeae.

Tên đồng nghĩa:

• Curanga amara Juss., 1804
• Curanga melissifolia A.Juss., 1807
• Gratiola amara (Juss.) Roxb., 1820
• Herpestis amara Benth., 1835 không Span., 1841
• Synphyllium torenioides Griff., 1836
• Curanga torenioides Steud., 1840
• Treisteria assamica Griff., 1854
• Curanga fel-terrae (Lour.) Merr., 1917

A. Mô tả cây

Cây thân thảo sống hàng năm, cao 20cm, phân rất nhiều nhánh, với thân màu xanh hay đỏ tím. Lá mọc đối, dài 35 - 45mm, rộng 25 - 30mm, khía răng, cuống dài 1 - 2cm, có dìa cánh. Hoa màu trắng, mọc thành chùm 4 - 5 hoa, thưa, thường ngắn hơn lá. Quả nang dẹt, nằm trong đài còn lại, trông giống con hến. Hạt hình trụ, màu vàng, hơi thắt ở giữa. Toàn cây có vị rất đắng, do đó có tên fel terrae (fiel terrestre: mật đất), mật cá. Mùa hoa quả vào các tháng 9 – 11.

B. Phân bố, thu hái và chế biến

Cây mọc hoang dại ở miền rừng núi, nơi ẩm mát. Còn thấy mọc ở Philipin, Trung Quốc, Ấn Độ, Malaixia, Inđônêxya.
 
Làm thuốc, người ta thu hái cả cây vào mùa hạ, hái về phơi hay sấy khô. Có khi sao thơm mà dùng.
 
C. Thành phần hóa học

Trong cây có một glucozit họi là curangin (theo Boorsma) có tác dụng trên tim như digitalin. Hoạt chất khác chưa biết.
 
D. Công dụng và liều dùng

Cỏ thanh ngâm là một vị thuốc dùng trong những trường hợp kém ăn, kích thích tiêu hóa, lợi tiểu, cho ra mồ hôi, điều kinh, đau bụng, đau ngang lưng, mệt nhọc.
 
Dùng dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rượu.
 
Ngày uống từ 6 - 12g.
 
Dùng ngoài đắp nơi rắn cắn và vết thương, vết loét, không kể liều lượng. Người ta cho rằng khi đắp vết thương, vết loét, chất curangin thấm qua máu vào người và thành thuốc giải độc.
 
Đơn thuốc có thanh ngâm: Cỏ thanh ngâm sao cho thơm 100g, rượu trắng 1 lít, đường hay mật ong 300g. Ngâm trong 15 ngày trở lên. Ngày uống 20 đến 30ml trước bữa ăn cơm làm thuốc khai vị, ăn uống không tiêu.
 
(Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – GS. Đỗ Tất Lợi)