Vọng cách, bọng cách, cây cách (Premna integrifolia L. (Gumira littorea Rumph.))
Vọng cách chỉ mới thấy được dùng trong phạm vi kinh nghiệm nhân dân. Lá vọng cách dùng chữa lỵ, thông tiểu tiện, giúp sự tiêu hóa. Rễ vọng cách chữa đau bụng, ăn uống không tiêu, chữa sốt.
Cây vọng cách còn gọi là bọng cách, cây cách.
Tên khoa học: Premna integrifolia L. (Gumira littorea Rumph.). Thuộc họ Cỏ roi ngựa Verbenaceae.
A. Mô tả cây
Vọng cách là một cây nhỏ có nhiều cành, đôi khi mọc leo, có khi có gai. Lá mỏng, hình dáng thay đổi, khi thì hình trứng, khi thì hình hơi bầu dục, đầu lá tù hay hơi nhọn, phía cuống hơi hình tròn, dài từ 10 - 16cm, rộng 5 - 6cm, có khi tới 10cm hay hơn, mép lá nguyên hay hơi khía tai bèo. Hoa nhiều, nhỏ, màu xanh lục nhạt, mọc thành ngù ở đầu cành. Quả hình trứng, màu đen nhạt, to bằng hạt đậu, xù xì, ở đầu hơi hõm, có 4 ngăn, mỗi ngăn chứa một hạt.
Toàn thân cây có mùi thơm dễ chịu, lá cũng có mùi thơm hơi hắc, rễ có vị hăng đắng, mùi thơm.
B. Phân bố, thu hái và chế biến
Cây vọng cách mọc hoang khắp nơi ở Việt Nam và các nước Lào, Campuchia. Còn thấy mọc ở Mangát, Ấn Độ, Inđônêxia, Philipin và châu Úc.
Thường người ta hái lá quanh năm, có nơi dùng cả vỏ thân, rễ. Hái về rửa sạch, phơi hay sấy khô hoăc sao vàng mà dùng.
C. Thành phần hóa học
Lá chưa thấy tài liệu nghiên cứu. Basu N. K. và Dandiya P. C. (1947) đã chiết được từ vỏ thân hai ancaloit gọi là premnin và ganiarin. Trong rễ có tinh dầu thơm và một chất màu vàng.
D. Tác dụng dược lý
Theo kết quả nghiên cứu của Basu N. K. và Dandiya P. C. thì Premnin thí nghiệm trên ếch có tác dụng giống giao cảm (sympathomimetique), nó làm giảm sức cơ của tim và làm giãn nở, giãn đồng tử.
E. Công dụng và liều dùng
Vọng cách chỉ mới thấy được dùng trong phạm vi kinh nghiệm nhân dân. Ngoài công dụng làm thuốc, lá vọng cách được nhân dân dùng ăn gỏi cá.
Làm thuốc: Lá vọng cách dùng chữa lỵ, thông tiểu tiện, giúp sự tiêu hóa. Rễ vọng cách chữa đau bụng, ăn uống không tiêu, chữa sốt.
Tại Ấn Độ, Inđônêxia, lá vọng cách được dùng dưới dạng sắc uống chữa tê thấp, thấp khớp, lợi sữa cho phụ nữ mới sinh con. Mỗi ngày dùng 30 - 40g lá tươi hoặc 15 - 20g rễ.
Đơn thuốc có vọng cách
Chữa kiết lỵ: Lá vọng cách tươi (30 - 40g), rửa sạch, vò nát thêm ít nước lã đun sôi để nguội. Khuấy đều, vắt lấy nước, thêm tí đường cho ngọt mà uống. Ngày uống một chén 30 - 40ml, trẻ em dùng nửa liều. Có thể hái phơi khô hay sao vàng sắc uống (kinh nghiệm dân gian).
(Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – GS. Đỗ Tất Lợi)
