So đũa, dank kaa, angkea dey chhmol (Campuchia), phak dok khe (Lào), fayotier (Pháp) (Sesbania grandiflora Pers, Aeschynomene grandiflora L)

Cây So đũa còn gọi là dank kaa, angkea dey chhmol (Campuchia), phak dok khe (Lào), fayotier (Pháp).

Tên khoa học: Sesbania grandiflora Pers. Thuộc họ Cánh bướm Fabaceae (Papilionaceae).

A. Mô tả cây

Cây gỗ cao từ 8 - 10m, mọc rất nhanh. Lá kép lông chim chẵn, dài 15 - 30cm, lá chét rất nhiều, tới 30 đôi, hình bầu dục, thuôn dài 25mm, rộng 8 - 10mm, thường các lá ở giữa dày hơn các lá chét ở ngọn. Hoa to, trắng hay hồng, xếp thành chùm ở nách, thõng. Quả dài 30 - 35cm thẳng, thót lại ở gốc và ở đỉnh, thu hẹp và dẹt ở khoảng cách giữa các hạt, nhưng không chia thành đốt. Hạt rất nhiều, hình bầu dục, dẹt, màu nâu.

B. Phân bố, thu hái và chế biến

So đũa được trồng nhiều ở miền Nam nước ta, chủ yếu để làm cảnh vì có hoa đẹp, đôi khi được trồng làm cây chủ cho cây hồ tiêu leo. Còn thấy trồng ở Lào, Campuchia và nhiều nước nhiệt đới châu Á khác.
 
Người ta dùng vỏ, cây, lá và hoa làm thuốc. Có thể dùng tươi hay khô, thường dùng tươi. Không có chế biến gì đặc biệt.
 
C. Thành phần hóa học

Trong vỏ cây so đũa có chất gôm nhựa. Khi còn tươi, gôm nhựa có màu hồng đỏ, nhưng để một thời gian thì thẫm lại. Gôm nhựa này có một phần tan trong nước, một phần tan trong cồn. Hai chất màu là agathin, màu đỏ và xanthoagathin màu vàng, ngoài ra còn basorin, một chất nhựa, tanin.
 
Lá, hoa và quả non chứa nhiều chất đường, đặc biệt hoa so đũa chứa hàm lượng vitamin C cao (0.1%), vitamin B, muối canxi và sắt, các axit amin.
 
D. Công dụng và liều dùng

Vỏ so đũa được dùng làm một thuốc bổ đắng giúp ăn ngon cơm, dễ tiêu hóa. Còn được dùng chữa lỵ, ỉa chảy và viêm ruột. Dùng dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rựơu. Mỗi ngày uống từ 5 - 10g vỏ.
 
Hoa và lá non giã nát, vắt lấy nước nhỏ mũi chữa cảm cúm. Hiện nay, nhân dân một số vùng ở miền Nam mới dùng hoa so đũa nấu canh tôm. Nhưng tại nhiều nước, người ta còn dùng lá non ăn như rau dưới dạng trộn giấm, xào nấu.
 
Đơn thuốc có vị so đũa: Rượu bổ đắng khai vị:Vỏ cây so đũa 100g, rượu 40o 1 lít. Ngâm vỏ so đũa thái mỏng với rượu từ 15 ngày đến 1 tháng. Ngày uống từ 15 đến 30ml rượu này làm thuốc bổ đắng, khai vị (kinh nghiệm nhân dân).
 
(Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – GS. Đỗ Tất Lợi)