Tàm Sa (Bombyx Mori): Khám Phá Tàm Sa và Bạch Cương Tằm Hai Dược Liệu Đặc Biệt Trong Đông Y
Tàm Sa và Bạch Cương Tằm, hai loại dược liệu đặc biệt trong y học cổ truyền, được biết đến với công dụng điều trị nhiều chứng bệnh từ nhẹ đến nghiêm trọng. Tàm Sa, với hoạt chất như phytol và p-sitosterol, có tác dụng giảm đau, kiện vị, và chữa nhiều loại bệnh ngoài da. Bạch Cương Tằm, thu được từ những con tằm chết do nhiễm vi khuẩn, có thành phần như chitinase và bassianin, được dùng để trị kinh phong, co giật, và nhiều chứng bệnh khác. Bài viết này cung cấp cái nhìn sâu sắc về nguồn gốc, công dụng và phương pháp chế biến của hai loại dược liệu này.
Vị thuốc: Tàm Sa
Tên khác: Phân tằm
Tên Latin: Bombyx Mori L.
Tên Pinyin: Cansha
Tên tiếng Hoa: 蚕沙
Tính vị: Vị ngọt, cay, tinh ôn
Quy kinh: Vào kinh can, tỳ, vị
Hoạt chất: Phytol, P-sitosterol, cholesterol, ergosterol, tetracosanol, lupeol, carotene, vitamin B1
Dược năng: Tán phong thấp, kiện vị
Liều Dùng: 9 - 15g
Chủ trị:
- Trị đau nhức, sưng, ngứa da, cơ bắp co giật
- Kiện vị, trị tiêu chảy, nôn mửa, đau bụng dưới
Bạch cương tằm –Bombyx mori , Bombycidae
Tên khác: Bạch cam toại, Tằm vôi
Tên khoa học: Bombyx mori L., Bombycidae (họ Tằm)
Mô tả: Bạch cương tàm là những con Tằm chết do nhiễm vi khuẩn Botrytis bassiana Bais hoặc Beauveria bassiana (Bais) Vuill. Xác Tằm bị chết thường khô cứng, hình ống tròn, nhăn, cong, vỏ ngoài màu xám trắng giống như vôi, dài 3-9,5 cm, đường kính 5 mm, cứng dòn; vết bẻ có màu nâu, mặt cắt màu vàng, trắng xen lẫn. Miệng màu đen, mắt kép, khó nhìn rõ. Toàn thân chia đốt, các đốt ở đầu và thân đều rõ rệt. Đầu tròn, hai bên bụng có 8 đôi chân giả, ngắn, đuôi hơi chẻ đôi. Vùng chân phân biệt rõ, mặt ngoài thường kèm ít tơ, có màu xám trắng.
Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Vào giữa tháng 4-5, chọn những con Tằm chết cứng do bị nhiễm vi khuẩn để chế Bạch cương tàm. Hiện nay, Bạch cương tàm được sản xuất lớn bằng cách lựa tằm đủ tuổi (4-5 cm) rồi phun vi khuẩn Botrytis bassiana lên mình Tằm.
Xác Tằm bị bệnh chết do vi khuẩn được phơi nơi có gió hoặc phơi nắng, cho vào vôi sống rồi sấy khô hoặc ngâm nước vo gạo 1 đêm, khuấy nhẹ cho tơ và nhớt ra hết, vớt ra, phơi hoặc sấy khô. Bạch cương tằm còn được chế biến bằng cách rắc cám vào nồi (cứ 10 kg Cương tằm, dùng 1 kg cám), đun nóng cho bắt đầu bốc khói, cho Cương tằm vào, sao cho đến khi vàng, sàng bỏ cám, để nguội. Sao với cát nhỏ cho vàng hoặc sao vàng với rượu rồi sấy khô.
Thành phần hóa học: Bạch cương tằm có ammoni oxalat, chitinase, bassianin, fibrinolysin, corticoid. Ngoài ra còn có 67,4% chất protid, 4,4% chất lipid và 6,3% muối vô cơ.
Công dụng và cách dùng: Dùng trị trẻ con bị kinh phong, khóc đêm, trị miệng méo, ra mồ hôi, rong huyết, trị động kinh, co giật, viêm họng cấp, liệt mặt, mề đay, lao hạch, quai bị, nhọt độc.
Dùng đường uống và bôi bên ngoài.
