Cây Mắc Khén: Tiềm Năng Chống Ung Thư Được Khám Phá

Cây mắc khén (Zanthoxylum rhetsa) là một loài thực vật thuộc họ Cam (Rutaceae), phân bố chủ yếu ở các vùng núi phía Bắc và một số tỉnh phía Nam Việt Nam. Đây là một loại cây quen thuộc trong đời sống người dân tộc thiểu số, đặc biệt là trong ẩm thực của người Thái và Mường, nhưng gần đây, nó đã được phát hiện có tiềm năng lớn trong y học, đặc biệt là trong việc điều trị ung thư.

Đặc điểm thực vật học

• Tên khoa học: Zanthoxylum rhetsa
• Họ: Rutaceae (họ Cam)
• Mô tả: Mắc khén là một cây gỗ nhỏ hoặc cây bụi, có thể cao từ 6 đến 15 mét. Lá của cây có dạng kép lông chim, với các lá chét có mép răng cưa. Quả của cây có màu xanh, chuyển sang màu đen khi chín, chứa hạt đen nhỏ bên trong.
• Phân bố: Cây mắc khén thường mọc ở các khu vực rừng núi, nơi có độ ẩm cao và đất giàu dinh dưỡng. Tại Việt Nam, cây thường mọc hoang hoặc được trồng ở các vùng Tây Bắc như Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình.

Sử dụng trong ẩm thực và y học

• Trong ẩm thực: Hạt mắc khén được sử dụng làm gia vị, nổi tiếng với hương vị đặc trưng, cay nồng và thơm. Nó được sử dụng trong các món ăn nướng, hấp, và làm gia vị chấm, đặc biệt là trong các món thịt rừng như gà, cá, và trâu.
• Trong y học dân gian: Mắc khén được sử dụng trong y học dân gian để điều trị các bệnh về tiêu hóa, giảm đau, kháng khuẩn, và làm thuốc an thần. Quả mắc khén có vị đắng cay, tính ấm, và được cho là có tác dụng kích thích tiêu hóa, làm se và lợi tiểu.

Thành phần hóa học và hoạt tính sinh học

Nhiều nghiên cứu đã phân lập và xác định các hợp chất từ cây mắc khén như quinoline alkaloid, amide, lignan, coumarin, triterpenoid, và flavonoid. Những hợp chất này được chứng minh có hoạt tính sinh học đáng chú ý:

• Kháng nấm và kháng khuẩn: Các hợp chất trong mắc khén có khả năng chống lại sự phát triển của vi khuẩn và nấm, giúp ngăn ngừa nhiễm trùng.
• Gây độc tế bào ung thư: Một số hợp chất từ cây mắc khén có khả năng gây độc tế bào ung thư, làm giảm khả năng phát triển và lan rộng của chúng. Đây là phát hiện quan trọng cho việc phát triển các loại thuốc điều trị ung thư từ thảo dược.
• Chống viêm và giảm đau: Cây mắc khén cũng được biết đến với các tác dụng chống viêm và giảm đau, có thể hỗ trợ trong quá trình điều trị ung thư bằng cách làm giảm các triệu chứng viêm và đau.

Nghiên cứu và ứng dụng

Nhóm nghiên cứu tại Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên, dưới sự dẫn dắt của PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Vân, đã tiến hành nghiên cứu sâu rộng về cây mắc khén. Họ đã phân lập và xác định cấu trúc của 15 hợp chất từ vỏ thân, trong đó có một chất mới là Zanthorhetsavietnamese, cùng với 8 chất từ lá và 5 chất từ quả. Các nghiên cứu này cho thấy tiềm năng lớn trong việc phát triển các liệu pháp chống ung thư hiệu quả từ cây mắc khén.

Tiềm năng trong y học

Phát hiện các hoạt chất có khả năng gây độc tế bào ung thư từ cây mắc khén là một bước tiến đáng kể. Những phát hiện này không chỉ giúp khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn mở ra cơ hội phát triển các loại thuốc mới từ thảo dược, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu về các liệu pháp điều trị ung thư an toàn và hiệu quả ngày càng tăng cao.

Kết luận

Cây mắc khén, một loại cây dân dã và quen thuộc, đang dần chứng minh giá trị y học của mình thông qua các nghiên cứu khoa học hiện đại. Với những tiềm năng chống ung thư đã được khám phá, mắc khén không chỉ là một loại gia vị trong ẩm thực mà còn là một nguồn dược liệu quý báu, góp phần vào cuộc chiến chống lại căn bệnh ung thư.

Chú thích:

• PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Vân: Phó giáo sư, Tiến sĩ tại Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên, người dẫn đầu nghiên cứu về cây mắc khén​(
  Nhịp sống kinh tế Việt Nam & Thế giới).