Tam Thất (Panax notoginseng) – Thảo Dược Quý Với Nhiều Công Dụng Và Nghiên Cứu Khoa Học Hiện Đại

1. Đặc điểm thực vật của cây Tam Thất

• Tên khoa học: Panax notoginseng
• Họ thực vật: Nhân sâm (Araliaceae)
• Tên gọi khác: Tam thất bắc, Kim bất hoán, Điền thất
• Nguồn gốc và phân bố: Tam thất có nguồn gốc từ Trung Quốc và các vùng núi cao. Tại Việt Nam, cây được trồng ở các tỉnh phía Bắc như Lào Cai và Hà Giang.

Hình thái

• Cây thảo lâu năm, cao khoảng 30-50 cm, thân thẳng đứng.
• Lá: Mọc vòng với cuống dài, mỗi vòng có 3-4 lá chét, phiến lá hình bầu dục, mép có răng cưa nhỏ.
• Hoa: Hoa nhỏ màu vàng nhạt, mọc thành cụm.
• Quả: Quả đỏ mọng khi chín, bên trong chứa 2-3 hạt.

2. Bộ phận sử dụng và cách thu hoạch

• Bộ phận dùng làm thuốc: Rễ củ của cây tam thất là phần chính được sử dụng trong y học, bên cạnh hoa và rễ phụ.
• Thời gian thu hoạch: Sau 3-7 năm trồng, rễ tam thất đạt dược tính tốt nhất.
• Sơ chế: Rễ sau khi thu hoạch được rửa sạch, phơi hoặc sấy khô để dùng dần hoặc nghiền thành bột.

3. Thành phần hóa học của Tam Thất

Rễ tam thất chứa nhiều hợp chất dược lý quan trọng, bao gồm:

• Saponin triterpenoid: Chủ yếu là các ginsenosides và notoginsenosides – hai nhóm chất quan trọng trong việc hỗ trợ sức khỏe.
• Flavonoid: Chất chống oxy hóa mạnh, bảo vệ tế bào khỏi tác nhân gây hại.
• Polysaccharide: Giúp tăng cường hệ miễn dịch.
• Axit amin, tinh dầu, và khoáng chất: Giúp điều hòa chức năng cơ thể và tăng cường sức khỏe tổng thể.

4. Công dụng của cây Tam Thất

4.1. Cầm máu và tiêu ứ huyết

Tam thất là một trong những dược liệu tốt nhất để cầm máu, điều trị các vết thương chảy máu, xuất huyết nội tạng và xuất huyết sau sinh.

4.2. Tăng cường tuần hoàn máu

Tam thất giúp cải thiện tuần hoàn máu, ngăn ngừa tình trạng tắc nghẽn mạch máu và giúp bổ sung máu.

4.3. Hỗ trợ điều trị bệnh tim mạch

Rễ tam thất có tác dụng hạ huyết áp, bảo vệ tim mạch và ngăn ngừa xơ vữa động mạch.

4.4. Chống viêm và giảm đau

Tam thất có khả năng chống viêm, giảm đau tự nhiên, hỗ trợ điều trị viêm khớp và các cơn đau khác.

4.5. Phòng ngừa và hỗ trợ điều trị ung thư

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng tam thất có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, ngăn chặn sự di căn.

4.6. Tăng cường hệ miễn dịch

Polysaccharide và flavonoid trong tam thất giúp tăng cường sức đề kháng, bảo vệ cơ thể trước các tác nhân gây bệnh.

5. Nghiên cứu khoa học về Tam Thất

Tam thất đã được nghiên cứu nhiều trong y học hiện đại. Dưới đây là một số kết quả nghiên cứu tiêu biểu:

5.1. Tác dụng chống ung thư

Một nghiên cứu được thực hiện tại Trung Quốc đã cho thấy notoginsenosides trong tam thất có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư phổi và gan. Các hoạt chất này ức chế sự phát triển của tế bào ung thư bằng cách ngăn chặn sự phân chia tế bào và giảm thiểu khả năng di căn của các tế bào ác tính.

5.2. Tác dụng giảm huyết áp và bảo vệ tim mạch

Nghiên cứu tại Hàn Quốc và Trung Quốc đã chứng minh rằng saponin trong tam thất có khả năng hạ huyết áp và bảo vệ tim mạch thông qua việc ngăn chặn sự tắc nghẽn động mạch, giảm lượng cholesterol và bảo vệ các mạch máu.

5.3. Chống viêm và giảm đau

Một nghiên cứu tại Nhật Bản đã xác nhận rằng tam thất chứa các hợp chất có tác dụng chống viêm và giảm đau tương đương với một số loại thuốc kháng viêm không steroid. Nó có thể giúp điều trị các bệnh viêm mãn tính như viêm khớp và viêm nhiễm khác.

5.4. Tăng cường miễn dịch

Nghiên cứu tại Mỹ đã phát hiện rằng polysaccharide trong tam thất giúp kích thích hệ miễn dịch, tăng cường khả năng sản xuất tế bào miễn dịch, từ đó giúp cơ thể chống lại bệnh tật, đặc biệt là trong điều trị bệnh nhiễm trùng.

5.5. Tác dụng chống oxy hóa

Các hợp chất flavonoid trong tam thất có khả năng chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi sự hủy hoại của các gốc tự do, từ đó giúp ngăn ngừa lão hóa và các bệnh mãn tính như tiểu đường và tim mạch.

6. Cách sử dụng cây Tam Thất

6.1. Dạng sắc uống

Tam thất có thể được sắc lấy nước uống, dùng từ 5-10g/ngày.

6.2. Dạng bột

Tam thất có thể nghiền thành bột và uống trực tiếp với nước ấm, dùng từ 3-5g/ngày.

6.3. Dùng trong món ăn

Tam thất cũng có thể được thêm vào các món ăn như cháo, hầm gà để bồi bổ sức khỏe và tăng cường sức đề kháng.

7. Lưu ý khi sử dụng Tam Thất

• Không nên sử dụng quá liều, vì có thể gây tác dụng phụ như buồn nôn, rối loạn tiêu hóa.
• Phụ nữ mang thai nên tránh sử dụng tam thất vì có thể gây co bóp tử cung.
• Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng cho người mắc bệnh mãn tính như bệnh tim, tiểu đường.

Kết luận

Tam Thất (Panax notoginseng) không chỉ là một thảo dược quý trong y học cổ truyền mà còn được khoa học hiện đại chứng minh có nhiều tác dụng đối với sức khỏe. Với khả năng cầm máu, chống viêm, bảo vệ tim mạch và thậm chí hỗ trợ điều trị ung thư, tam thất đã và đang trở thành một trong những dược liệu được ưa chuộng nhất. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, người sử dụng cần tuân thủ liều lượng và có sự hướng dẫn từ chuyên gia y học.