Ba kích hay còn gọi ba kích thiên, nhàu thuốc, ruột gà (Tên khoa học: Morinda officinalis)

Ba kích (danh pháp hai phần: Morinda officinalis), hay còn gọi ba kích thiên (tiếng Trung: 巴戟天),nhàu thuốc, ruột gà, là loài thực vật thuộc chi Nhàu, họ Cà phê.

1. Tên gọi:

- Tên Việt Nam / Vietnamese name:  Ba kích

- Tên khác / Other name:  Ba kích thiên, dây ruột gà; chẩu phóng xì, thau tày cáy (Tày); chồi hoàng kim, sáy cáy (Thái); chày kvằng dòi (Dao); Medicinal indian mulberry (Anh)

- Tên khoa học / Scientific name:  Morinda officinalis How.

- Đồng danh / Synonym name:  

2. Họ thực vật / Plant family:  Họ Cà phê (Rubiaceae)

Ba kích hay còn gọi ba kích thiên, nhàu thuốc, ruột gà (Tên khoa học: Morinda officinalis), là loài thực vật thuộc chi Nhàu, họ Cà phê.

3. Mô tả / Description:

Cây leo bằng thân quấn, sống lâu năm, dài hàng mét. Rễ củ mập, thắt khúc, vặn vẹo. Thân và cành non có lông, màu tím hoặc xanh; cành già nhẵn, màu nâu. Lá mọc đối, có cuống ngắn, hình thuôn hoặc bầu dục, dài 6 – 14 cm, rộng 2,5 – 6 cm, gốc tròn, đầu thuôn nhọn, mép nguyên; lá non có lông ở gân và mép lá, dày hơn ở mặt dưới, màu xanh lục, lá già ít lông hơn và màu trắng mốc; lá kèm mỏng, gốc dính thành ống và ôm sát thân.

Cụm hoa mọc ở đầu cành thành tán tròn, dài 0,3 – 1,5 cm; hoa nhỏ màu trắng sau hơi vàng; đài hình chén hay hình ống, lá đài nhỏ phát triển không đều nhau; tràng 4 cánh, hàn liền ở dưới thành ống ngắn; nhị 4; bầu hạ.

Quả hình cầu, rời, hoặc dính với nhau, đường kính 6 – 10 mm, màu đỏ khi chín, có đài tồn tại ở đỉnh. Hạt nhỏ, màu vàng nhạt, vỏ hạt nhám.

4. Phân bố / Coverage:

Ở Việt Nam: Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang, Yên Bái, Phú Thọ, Hà Tây, Hòa Bình. Gần đây mới phát hiện thấy ở Quảng Nam (Tây Giang) và Quảng Trị (Hướng Hóa). Thế giới: Lào, Trung Quốc (Hải Nam, Quảng Tây, Vân Nam). Cây thường mọc rải rác dưới tán rừng thứ sinh, rừng xen tre nứa; độ cao dưới 500 m (ở Miền Bắc), tại hai điểm mới phát hiện ở các tỉnh phía Nam, có độ cao gần 1.000 m.

5. Tọa độ địa lý / Geographical coordinates:

6. Diện tích vùng phân bố / Coverage acreage :

7. Bộ phận dùng / Compositions used:

Rễ củ (bỏ lõi) phơi hay sấy khô.

8. Công dụng / Uses:

Ba kích là vị thuốc quý được sử dụng từ lâu đời trong y học cổ truyền ở Trung Quốc và Việt Nam. Ba kích được dùng làm thuốc bổ dương, tăng cường sinh dục nam; chữa đau nhức xương khớp, đau lưng và kinh nguyệt không đều. Liều dùng: 12 – 15 g, dưới dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu uống; cũng có thể phối hợp với các vị thuốc khác.

9. Thành phần hóa học / Chemical composition:

Rễ ba kích chứa:Anthra noid (Anthraquinone): Tectoquinon, alizazin-1-methyl ether, lucidin-ω-methyl ether, 1-hydroxy-3-hydroxy- methyl anthraquinon, 1-hydroxy-2,3-dimethyl anthraquinon, rubiadin, rubiadin-1-methyl ether
Các iridoids glucosid: asperulosid, monotropein, morindolid, morofficinalosid, acid deacetyl asperulosidic, acid asperulosidic, acetat apserulosid
Các sterol: β-sitosterol, oxositosterol, 2,4-ethylcholesterol.
Terpene loại ursan: acid rotungenic mono terpen glucosid, L-borneol-6-o-β-D-apiosyl-β-glucosid
Lacton: (4R,5S)-5-hydroxy hexan-4-o-lid
Flavonoid: vitexin, orientin, quercetin, luteolin
Gentianin, carpain, cholin, trigonellin, diosgenin, yamogenin, gitogenin, tigogenin, , vitamin B­­1, morindin, acid palmitic, nonadecan.
Các chất vô cơ: K, Na, Mg, Al, Fe, Ba, Zn, Cu, Sr, Pb, Ti, Sn, Ni, V, Co, W, Li, Mo, Be...
Ngoài ra còn có đường, nhựa, acid hữu cơ, phytosterol, tinh dầu, rễ tươi có vitamin C.

10. Tác dụng dược lí / Pharmacological effects:

• Ba kích có một số tác dụng dược lý sau: - Tác dụng tăng lực: bằng phương pháp chuột bơi, thực hiện trên chuột nhắt trắng, ba kích với liều 5-10g/kg dùng liên tiếp 7 ngày trước lúc  thí nghiệm, có tác dụng kéo dài thời gian chuột bơi.  
• Tác dụng chống độc: dùng phương pháp gây nhiễm độc bằng cách tiêm ammoni clorur cho chuột nhắt trắng, ba kích với liều 15g/kg có tác dụng tăng sức chống đỡ của cơ thể với yếu tố độc hại.  
• Tác dụng chống viêm: trên mô hình gây phù chân chuột  cống trắng bằng kaolin, ba kích dùng với liều 5-10g/kg có tác dụng chống viêm rõ rệt.
• Tác dụng trên hệ nội tiết: thí nghiệm trên chuột cống trắng đực chứng tỏ ba kích không có tác dụng giống androgen, nhưng có khả năng tăng cường hiệu lực của androgen.
• - Ngoài các tác dụng trên, nước sắc ba kích còn có tác dụng tăng cường co bóp ruột, hạ huyết áp.
• - Độc tính cấp: trên chuột nhắt trắng bằng đường uống ba kích có LD50 bằng 193g/kg; chứng tỏ ba kích có độ độc thấp.

11. Đặc điểm nông học / Agronomic characteristics:

12. Kiểm nghiệm / Acceptance test:

13. Bào chế, chế biến / Dosage, processed:

14. Sản phẩm đã lưu hành / Product stored: