Chuỗi Giá Trị Cho Cây Dược Liệu Tại Việt Nam: Cơ Hội và Thách Thức

Cây Dược Liệu Quý Hiếm: Tiềm Năng Kinh Tế Cao

Một số loài cây dược liệu quý hiếm có giá trị kinh tế cao sinh sống trong rừng tự nhiên như: sâm Ngọc Linh, sâm vũ diệp, tam thất hoang, bách hợp, thông đỏ, vàng đắng, hoàng liên ô rô, hoàng liên gai, thanh thiên quỳ, và lan kim tuyến. Việc trồng và khai thác các loài cây dược liệu này đang mang lại thu nhập đáng kể cho nhiều địa phương.

Ví dụ điển hình là xã Tênh Phông, huyện Tuần Giáo (Điện Biên) với mô hình trồng cây thảo quả trên diện tích hơn 80 ha, mang lại thu nhập từ 50 đến 80 triệu đồng/ha/năm. Tại xã Tỏa Tình, huyện Tuần Giáo, cây sơn tra và sa nhân cũng cho thu nhập từ 40 đến 60 triệu đồng/ha/năm.

Hợp tác xã Dịch vụ sản xuất nông nghiệp và dược liệu Yên Bái đã chế biến sâu các sản phẩm từ cà gai leo như cao, trà, và bột, tạo giá trị kinh tế cao. Hợp tác xã này liên kết với 60 hộ dân tại bốn xã của huyện Văn Yên và huyện Yên Bình, với diện tích trồng cà gai leo hơn 10 ha, mỗi năm cho sản lượng khoảng 80 tấn và doanh thu ước đạt 3,8 tỷ đồng.

Những Hạn Chế Trong Phát Triển Cây Dược Liệu

Mặc dù có tiềm năng lớn, việc phát triển cây dược liệu vẫn còn gặp nhiều hạn chế. Một trong những vấn đề chính là thiếu giống cây có năng suất và chất lượng cao, chống chịu sâu bệnh tốt. Nguồn tài nguyên dược liệu ngoài tự nhiên đang bị suy giảm do khai thác không bền vững và sự suy giảm chất lượng rừng tự nhiên.

Phần lớn diện tích rừng phù hợp để phát triển cây dược liệu tập trung ở các khu rừng đặc dụng và rừng phòng hộ đầu nguồn. Mặc dù diện tích trồng dược liệu đã tăng trong những năm gần đây (ngoại trừ cây quế và hồi), việc phát triển và trồng cây vẫn còn tự phát, manh mún, với quy mô nhỏ lẻ, chưa có quy hoạch rõ ràng. Điều này dẫn đến năng suất, sản lượng và chất lượng sản phẩm chưa đạt mức tối ưu.

Một hạn chế khác là việc chưa thu hút được nhiều doanh nghiệp lớn đầu tư vào lĩnh vực trồng và chế biến dược liệu. Phần lớn các cây dược liệu dưới tán rừng chỉ được tiêu thụ dưới dạng nguyên liệu thô qua các thương lái. Ngoài ra, các tổ chức quản lý rừng của Nhà nước hiện không có đủ tiềm lực tài chính để đầu tư phát triển vùng nguyên liệu, cũng như thiếu cơ chế và chính sách liên kết sản xuất. Kết cấu hạ tầng giao thông ở các vùng trồng dược liệu chưa hoàn thiện, gây khó khăn trong việc triển khai đầu tư các dự án.

Tiềm Năng Phát Triển Chuỗi Giá Trị Cây Dược Liệu

Hiện nay, Việt Nam có hơn 10,1 triệu ha rừng tự nhiên, đây là tiềm năng rất lớn để phát triển trồng các loài dược liệu dưới tán rừng. Theo thống kê, nhu cầu sử dụng dược liệu của các cơ sở sản xuất trong nước mỗi năm ước tính khoảng 60 đến 80 nghìn tấn, chủ yếu được sử dụng trong sản xuất thuốc đông y, thực phẩm chức năng, và hóa mỹ phẩm.

Để phát triển cây dược liệu theo chuỗi giá trị, cần có sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương, và người dân. Trước tiên, cần quy hoạch vùng trồng và xác định danh mục các loài cây dược liệu phù hợp, ưu tiên phát triển các cây đặc sản. Cùng với đó, cần quy hoạch vùng bảo tồn những loài cây dược liệu quý hiếm trong tự nhiên, ưu tiên tại các khu rừng đặc dụng nhằm bảo tồn nguồn gen và cung cấp giống cho sản xuất.

Trên cơ sở quy hoạch, các địa phương cần rà soát quỹ đất, vùng nguyên liệu, và xác định loài cây trồng phù hợp. Từ đó, xây dựng các dự án phát triển vùng nguyên liệu gắn với sơ chế, chế biến sâu. Việc xây dựng mã số vùng trồng giúp quản lý nguồn gốc và xuất xứ sản phẩm, đồng thời hướng dẫn người dân trồng, chăm sóc, và khai thác cây dược liệu theo hướng bền vững.

Việc trồng, chăm sóc, và thu hoạch cây dược liệu cần tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt nhằm đảm bảo chất lượng nguyên liệu. Ngoài ra, cần hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, đa dạng hóa hình thức tổ chức sản xuất, như liên kết người dân với doanh nghiệp hoặc thành lập các hợp tác xã và tổ hợp tác để phát triển cây dược liệu một cách bền vững.

Kết Luận

Với lợi thế về diện tích rừng tự nhiên và nguồn tài nguyên phong phú, Việt Nam có tiềm năng rất lớn trong việc phát triển cây dược liệu. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này, cần có quy hoạch rõ ràng, sự đầu tư bài bản và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Phát triển cây dược liệu theo chuỗi giá trị không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn góp phần bảo tồn di sản thiên nhiên quý báu của đất nước.