Rẻ Quạt (Xạ Can, Lưỡi Đồng): Công Dụng và Cách Sử Dụng Hiệu Quả

Rẻ Quạt (Xạ Can, Lưỡi Đồng)

• Tên khoa học: Iris domestica (L.) Goldblatt & Mabb. (Belamcanda chinensis (L.) DC.), Iridaceae (họ Layơn).
• Họ: Diên vĩ (Iridaceae)
• Tên gọi khác: Xạ can, lưỡi đồng

Mô tả cây

• Loại cây: Cây thân thảo sống lâu năm
• Chiều cao: Cao khoảng 50-100cm
• Thân: Thân cây hình trụ, có các đốt ngắn
• Lá: Lá mọc thẳng đứng từ gốc, hình kiếm, dài khoảng 30-60cm, rộng khoảng 2-4cm, màu xanh đậm
• Hoa: Hoa có màu cam hoặc đỏ với các đốm đen, mọc thành chùm ở đầu cành
• Quả: Quả nang hình trụ, chứa nhiều hạt màu đen

Phân bố

• Nguồn gốc: Trung Quốc và Nhật Bản
• Phân bố: Mọc hoang ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tại Việt Nam, cây thường được trồng và mọc hoang ở các vùng núi cao.

Thu hái và chế biến

• Thu hái: Toàn bộ cây, bao gồm rễ, thân, lá và hoa có thể được thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất là vào mùa thu khi cây có nhiều dược tính nhất.
• Chế biến: Cây sau khi thu hái được rửa sạch, cắt thành từng khúc nhỏ, phơi khô hoặc sấy khô để dùng dần.

Thành phần hóa học

• Hoạt chất: Cây chứa các hợp chất như isoflavonoid, irigenin, iridin, tectorigenin, belamcandin, irisflorentin và một số axit hữu cơ.

Công dụng

• Y học cổ truyền: Rẻ quạt được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền để chữa các bệnh về đường hô hấp, tiêu hóa và nhiễm trùng.
• Công dụng chính:
  • Chữa ho, viêm họng, long đờm: Rẻ quạt có tác dụng kháng viêm, tiêu đờm, giảm ho, thường được sử dụng để chữa các bệnh viêm họng, ho khan, ho có đờm.
  • Giải độc, thanh nhiệt: Cây có tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc cơ thể.
  • Chống viêm, giảm đau: Các hoạt chất trong cây có tác dụng chống viêm, giảm đau, thường được sử dụng để chữa các bệnh viêm nhiễm.

Cách dùng

• Sắc uống: Sắc 10-15g rẻ quạt khô với 500ml nước, đun sôi khoảng 15-20 phút, uống 2-3 lần trong ngày.
• Pha trà: Pha trà rẻ quạt để uống hàng ngày giúp thanh nhiệt, giải độc.
• Chế biến thành cao: Rẻ quạt có thể được chế biến thành cao để dùng dần.
• Ngâm rượu: Ngâm rượu rẻ quạt để dùng bôi ngoài, chữa các bệnh viêm nhiễm da.

Lưu ý khi sử dụng

• Đối tượng không nên dùng: Phụ nữ có thai, người có tỳ vị hư hàn không nên dùng rẻ quạt.
• Tác dụng phụ: Khi sử dụng quá liều hoặc không đúng cách, rẻ quạt có thể gây kích ứng niêm mạc miệng, đau bụng, tiêu chảy.
• Tương tác thuốc: Cần thận trọng khi sử dụng rẻ quạt cùng với các loại thuốc khác để tránh tương tác không mong muốn.

Rẻ quạt là một loại cây dược liệu quý với nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Việc hiểu rõ về cây này giúp chúng ta tận dụng được các lợi ích mà nó mang lại, đồng thời sử dụng đúng cách để tránh những tác dụng phụ không mong muốn.

Cách Dùng Hiệu Quả Cây Rẻ Quạt (Xạ Can)

Cây rẻ quạt (xạ can) là một loại cây dược liệu quý, có nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Để sử dụng cây rẻ quạt hiệu quả và an toàn, bạn có thể áp dụng các phương pháp sau:

1. Sắc Uống

• Nguyên liệu: 10-15g rẻ quạt khô
• Cách làm:
  1. Rửa sạch dược liệu.
  2. Đun sôi với 500ml nước trong khoảng 15-20 phút.
  3. Chia thành 2-3 lần uống trong ngày.
• Công dụng: Chữa ho, viêm họng, tiêu đờm.

2. Pha Trà

• Nguyên liệu: 5-10g rẻ quạt khô
• Cách làm:
  1. Đun nước sôi.
  2. Cho rẻ quạt vào ấm trà, đổ nước sôi vào.
  3. Ngâm trong khoảng 5-10 phút, sau đó uống như trà.
• Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, uống hàng ngày để phòng ngừa bệnh.

3. Chế Biến Thành Cao

• Nguyên liệu: Rẻ quạt khô
• Cách làm:
  1. Nấu rẻ quạt với nước cho đến khi cô đặc thành cao.
  2. Bảo quản trong hũ thủy tinh, sử dụng dần.
• Công dụng: Dùng cao rẻ quạt để bôi ngoài da, chữa các bệnh viêm nhiễm da.

4. Ngâm Rượu

• Nguyên liệu: 100g rẻ quạt khô, 1 lít rượu trắng
• Cách làm:
  1. Rửa sạch và phơi khô rẻ quạt.
  2. Ngâm rẻ quạt với rượu trong bình thủy tinh khoảng 1 tháng.
  3. Mỗi ngày uống 10-20ml rượu ngâm, hoặc dùng rượu để xoa bóp ngoài da.
• Công dụng: Chữa đau nhức xương khớp, giảm viêm.

5. Giã Nát Đắp Ngoài

• Nguyên liệu: Rẻ quạt tươi
• Cách làm:
  1. Rửa sạch rẻ quạt tươi, giã nát.
  2. Đắp lên vùng da bị viêm nhiễm, mụn nhọt.
  3. Thay băng mỗi ngày 1-2 lần.
• Công dụng: Chữa viêm da, mụn nhọt, giúp giảm sưng viêm.

Lưu Ý Khi Sử Dụng Rẻ Quạt

• Đối tượng không nên dùng: Phụ nữ có thai, người có tỳ vị hư hàn.
• Tác dụng phụ: Khi sử dụng quá liều hoặc không đúng cách, rẻ quạt có thể gây kích ứng niêm mạc miệng, đau bụng, tiêu chảy.
• Tương tác thuốc: Thận trọng khi sử dụng rẻ quạt cùng với các loại thuốc khác để tránh tương tác không mong muốn. Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.

Sử dụng cây rẻ quạt đúng cách sẽ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt là trong việc chữa trị các bệnh liên quan đến hô hấp và viêm nhiễm. Hãy tuân thủ liều lượng và cách dùng để đạt hiệu quả tốt nhất và tránh những tác dụng phụ không mong muốn.

Belamcanda Adans là chi đơn loài với 1 loài duy nhất là Belamcanda chinensis (L.) DC. - Xạ can. Cây được trồng ở nhiều nước như Việt Nam, Ấn Độ, Triều Tiên, phía Nam Nhật Bản, Hàn Quốc, Đông Nam Trung Quốc, Indonesia, Philippin, Thái Lan, Campuchia, Lào... Cây đã được trồng lâu đời ở Ấn Độ và Trung Quốc. Đến thế kỷ 17, Xạ can được du nhập sang châu Âu và đến thế kỷ 18 tiếp tục được du nhập vào Bắc Mỹ để trồng làm cảnh [11]. Ở Việt Nam, Xạ can cũng được trồng để làm cây cảnh và làm thuốc. Ngoài ra cây cũng thường mọc ở các bãi hoang quanh làng hoặc dưới chân núi đá vôi ở các tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa, Lạng Sơn, Quảng Ninh….

• Luận án tiến sĩ dược học
• Chuyên ngành Dược học cổ truyền
• Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Bích Thu
• Tác giả: Bùi Thị Bình
• Số trang: 303
• Kiểu file: PDF
• Ngôn ngữ: Tiếng Việt
• Viện Dược liệu 2018

Link Download dưới đây