LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC nghiên cứu thành phần hóa học và tác dụng chống viêm in vitro của cây Dây đòn gánh (Gouania leptostachya DC.), họ Táo ta (Rhamnaceae)

Dây Đòn Gánh (Dây Gân) – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam

Còn gọi là đòn kẻ trộm, dây gân.

Tên khoa học Gouania leptostachya DC.

Thuộc họ Táo ta Rhamnaceae.

Mô tả cây

Dây leo hoặc mọc tựa. Lá dài 4-10cm, rộng 2-6cm, hình bầu dục, phía cuống hơi hình tim, đầu nhọn, mép có răng cưa. Cụm hoa tận cùng hay ở nách lá, thường họp thành chùy dài 10- 25cm, có móc ở gốc cuống. Hoa họp từ 4-7 trên một trục ngắn ở nách một lá bắc hình ba cạnh. Hoa đực 5 lá đài, 5 cánh hoa, 5 nhị, bao phấn rất nhỏ. Đĩa rất nhỏ, mẫm bao quanh vòi, nuốm có 3 thùy.

Hoa cái có bầu hạ, bầu rất thấp 1mm. Quả khô dài 8-10mm, rộng 10-12mm khi chín tách thành ba quả mang cánh, hai đầu có đài tồn tại. Hạt dài 1mm, rộng 3mm. Mùa hoa: tháng 7-8, mùa quả: tháng 9. Cây có hai thứ nữa:

Thứ macrocarpa Pitard, có quả to, dài 10- 12mm, rộng 13-15mm, đen nhạt có cánh dày. Mùa quả: tháng 12.

Thứ tonkinensis Pitard, có lá răng cưa nhỏ, lá kèm hình lá rất rộng, ôm lấy thân ở phía dưới, tồn tại. Hoa dưới của hoa tự định trên những trục khá dài và kèm theo lá bắc. Quả nâu vàng nhạt.

Phân bố, thu hái và chế biến

Cây mọc hoang tại khắp các tỉnh miền Bắc nước ta, thường ở những nơi dãi nắng.
Thường người ta sử dụng toàn bộ phận trên mặt đất của cây. Dùng tươi.

Thành phần hóa học

Chưa thấy tài liệu nghiên cứu. Sơ bộ thấy có rất nhiều saponozit.

Công dụng và liều dùng

Nhân dân thường dùng cây này giã nhỏ thêm ít rượu xoa bóp vào những nơi sưng tấy đau nhức do bị đòn, ngã bị thương sưng tấy (tên đòn kẻ trộm hay dây đòn gánh là vì kẻ trộm bị đánh hay khi bị đánh bằng đòn gánh mà bị sưng đau thì dùng cây này mà chữa). Thường dùng ngoài không kể liều lượng. Có khi vừa xoa bóp bên ngoài, vừa ngâm rượu mà uống.

Còn dùng chữa bỏng, kinh nguyệt không đều.

GIỚI THIỆU LUẬN ÁN

1. Tính cấp thiết của luận án

Dây đòn gánh (Gouania leptostachya DC.), thuộc họ Táo ta Rhamnaceae là cây thuốc sử dụng phổ biến trong y học dân gian. Cây thường mọc ở ven rừng, bãi hoang ở nhiều nơi thuộc các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Ninh, Bắc Giang, Bắc Cạn, Hoà Bình, Yên Bái, Thái Nguyên vào tới tận Đồng Nai, Bà Rịa.

Dân gian thường dùng cây này giã nhỏ thêm rượu xoa bóp vào những nơi sưng tấy, đau nhức do đòn đánh, chỗ bị thương do ngã, dùng sắc uống hoặc ngâm rượu uống có tác dụng đối với gân xương và bổ dưỡng. Lá được dùng giã đắp vào trán, gan bàn tay để giảm sốt, chữa ngộ độc, sài giật, cảm gió. Dây đòn gánh đã được một số nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Các công trình đã công bố về dược liệu này cho biết sự có mặt của 6 hợp chất flavonoid, 3 hợp chất triterpenoid, 1 hợp chất saponin, 2 hợp chất benzopyran trong cây. Cao chiết methanol của Dây đòn gánh thể hiện khả năng chống viêm in vitro thông qua ức chế hoạt động của Src và NF-κB. Tuy vậy, cơ sở dữ liệu về hóa học loài Gouania leptostachya DC. vẫn còn hạn chế và đâu là thành phần mang lại hoạt tính chống viêm cho dược liệu này vẫn là một dấu hỏi.

Nhằm tìm kiếm bằng chứng khoa học cho kinh nghiệm sử dụng cây thuốc trong dân gian để chữa các triệu chứng điển hình của viêm, đề tài "Nghiên cứu đặc điểm thực vật, thành phần hóa học và tác dụng chống viêm in vitro của Dây đòn gánh (Gouania leptostachya DC.), họ Táo ta (Rhamnaceae)" đã được tiến hành để nghiên cứu về thành phần hóa học và tác dụng sinh học cây Dây đòn gánh theo định hướng tác dụng chống viêm.

Tải toàn bộ LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC dưới đây